БУД ГАРИГИЙН УХРАХ ХӨДӨЛГӨӨН БА БОСОО ГАНБААГИЙН ӨЛСГӨЛӨН

 

Талбай дээр С. Ганбаа маань өлсгөлөн зарлаад дөрөв тав хоносны эцэст өнөөдөр ЗГ-н гишүүдтэй тохиролцож, ОТ гэрээг өөрчлөх ажлын хэсэгт орохоор болж гарын үсэг зурсан бололтой. Хасах 35 граудсын хүйтэнд хөлдөх осгох, өлсөж үхэхээр дэнчин тавьсан тэмцлийн гол зорилго нь ОТ-н алдаатай гэрээг засах ганц л зорилготой байсан. Гэхдээ, амархан шийдэгдчих нь юу л бол. Улс төрийн олон оролцогчтой, өргөн олны эрх ашгийг хөндсөн энэ үйл явцад гариг эрхэс яаж нөлөөлж буйг шинжилж, цаашид хэрхэн өрнөхийг ажиглан бодлоо хуваалцмаар санагдаад болдоггүй ээ, J.

Хэн нэгэнд шал дэмий санагдаж мэдэх ч, тэнгэрийн эрхэс гаригууд бидний амьдралд нөлөөлдгийг мэддэг ухаардаг хүнд бол сонирхууштай л зүйл. Үйл явдлын гэрч нь та бид бүгдээрээ юм болохоор, цаашид хамтдаа ажиглая.

Маргаашаас эхлээд 2 сарын 21 хүртэл Буд гаригийн ухрах хөдөлгөөн /retrograde/ эхэлнэ. Жилдээ 3 удаа болдог Буд гаригийн ухрах хөдөлгөөн, бидэнд өнгөрсөнд хийсэн үйлдлээ эргэн тунгааж “ухраан” харах боломж олгодог.

Мөн энэ үед алив нэгэн булхай, луйврын хэргүүд, нууц үйлдлүүд илэрдэг. Астрологи сонирхон судалж ирсэн 20 гаруй жилийн ажиглалтаасаа заримыг нь сонирхуулахад, жишээ нь 2007 оны 2 сард, Буд гаригийн ухрах хөдөлгөөний үед 24 тэрбумын хэрэг (Хүрэлсүх тэнд оролцсон ?) илэрч шуугиан тарьж байв. Мөн 2013 оны 3 сард ухрах хөдөлгөөний төгсгөлд Н.Энхбаярыг баривчилсан, хорьсон байдаг. Харин одоо СҮ –гийн асуудал хаашаа эргэхийг харж л байя. Анх шүүхэд нэхэмжилсэн нь 2020.10.28 юм байна. Мөн л ухрах хөдөлгөөн үе байж таарчээ. 2020.10.13-наас 11.3-ныг хүртэл Буд гаригийн ретроград тохиосон.

Ретро хөдөлгөөний үе бол өнгөрсөнд үйлдсэн алдааг залруулах, үл ойлголцол, дайсагнасан харилцааг нэг тийш шийдвэрлэх (эвлэрэх эсвэл нэг мөсөн дуусгах) боломж олгодог.

Олон жилийн турш элдэв өнгөөр доромжлуулан байж ОТ гэрээг эсэргүүцэж ирсэн Ганбаагийн энэ үйлдэл, одооноос эхлэн ганц алхам ч болов урагшлах байх гэж харж байна. Учир нь урт удаан гацсан, саад бэрхшээл ихтэй аливаа үйл хэрэг урагшлах, эсвэл өмнө нь эхлээд бүтэлгүйтсэн ажил хэрэг ухрах хөдөлгөөний үед дахин сөхөгдөж, шийдэл гарцыг олох нигуртай гэдэг юм.

Өөр нэг зүйл нь, ухрах хөдөлгөөний үед эхэлсэн шинэ ажил, шинэ харилцаа богино настай байдаг. Саяхан томилогдсон ЗГ-н тэргүүн, түүний багийг энд дурдмаар байна. Хэрэв Оюун-Эрдэнэ хоёр жилийн өмнө эхэлсэн шударга ёсны төлөө тэмцлээ үргэлжлүүлж байгаа гэж харвал, энэ ретро хөдөлгөөн түүнд таатай нөлөөлж болох л юм. Ухрах хөдөлгөөн эхлэхээс өмнө болон хойшхи 7-10 хоногийг сүүдэр үед гэдэг бөгөөд ОЭ-ийн ЗГ ретро хөдөлгөөний сүүдэр туссан үед эмхлэгдлээ. Астрологичид бол ретро хөдөлгөөн эхлэхээс өмнөх 10 хоногт урт хугацааны гэрээ хэлцэл гарын үсэг зурахаас зайлхийх, болж өгвөл хойшлуулахыг л зөвлөдөг.

Дэлхийд хамгийн ойр байрладаг Буд гариг мэдээлэл холбоо харилцаа (хувийн болон түншийн аливаа харилцаа) нд нөлөөлдөг гэх ба ухрах хөдөлгөөний үед эхэлсэн шинэ харилцаа маш богино хугацаанд эрчимтэй өрнөөд цаашдаа саад бэрхшээлтэй тулгарч, үргэлжлэх боломжгүй болсноор зам салах нь түгээмэл гэх ба үүнийг өөрийн болон бусдын амьдрал, үйл явдалд тохиож буй олон жишээгээр би баталж чадах юм.

 

Дээр зөвхөн Буд гаригийн хөдөлгөөний тухай л хэллээ. Манай нарны бусад дагуул гаригуудын нөлөө, мөн тэдгээрийн ретро хөдөлгөөнийн талаар, (хэрэв сонирхвол) хожим ярьж болох юм.

Шинэ оны босгон дээр хоёр том Санчир, Бархасвадь гаригууд (2020.12.21) нэгдсэн мөн оны эхний өдрөөс дэлхийн олон оронд өрнөсөн (АНУ, Орос гм) улс төрийн хурц үйл явдлуудыг астологичид тайбарлахдаа, дайнч-тулаанч Марс (ангараг) гариг Ураан (тэнгэрийн ван)-тай ихээхэн таагүй байрлалд нэгдсэнтэй холбон үзэж байна. Ураан гариг ирээдүйд чиглэсэн мэссэжийг өгдөг бөгөөд түүний нөлөөгөөр, гэнэтийн, тэсэрч дэлбэрч буй мэт огцом үйл явдал гарч, санаанд оромгүй нөхцөл байдал үүсдэг гэх. Хүрэлсүхийн ЗГ гэнэт огцрох шийдвэр ч мөн монголчуудын хувьд ийм гэнэтийн үйл явдал байв.

Дэлхий хэмээх энэ цэнхэр гараг маань огторгуйн уудамд, ганцааараа оршдоггүй болохоор хүн гэдэг амьтан сансарын эрхэсийн эрхшээл дор байдаг ажээ. Энэ бүх оволзож дүрэлзсэн үйл явдал бидний амьдралд асар том өөрчлөлтийг авчрах үүдийг нээх болно гэж астрологичид хэлж бна.

Spirituality and Wisdom Cherished by “The Legend of the Shaman”

 Guest Post: Spirituality and Wisdom Cherished by “The Legend of the Shaman”

Posted on December 15, 2020 by Julian Dierkes

Spirituality and Wisdom Cherished by “The Legend of the Shaman”

By OTGONSUREN Jargal 

I know one researcher, a woman from Europa who researches shamanism and admires the magic of Mongolian shamans. She says that her life has changed dramatically after become a researcher and every summer she comes to Mongolia, staying in a shaman’s ger and doing meditation and performing shaman’s rituals.

But I’m not going to talk about her, I’m going write about an author and his novel which depicts shamanic phenomenal things.

During a journey to Buryatia, Ayurzana met Tseren shaman who was well-known in a community of ethnic Buryats in Russia. That is how Ayurzana was unexpectedly struck with the motif of his novel “The Legend of the Shaman”, remarkable works inspired by shamanic spiritual power.

AYURZANA Gun-Aajav poet, fiction/nonfiction writer, is a graduate of the Maxim Gorky Literary Institute in Moscow. He has published seven books of poetry, two collections of short stories, several non-fiction books and novels. Ayurzana’s poems have been translated and published in more than 30 languages including Hungarian, Serbian, Macedonian, Turkish and Maltese. “The Wing of Dying Bird” (“Амь тавьж буй шувууны далавч”) and “The Legend of the Shaman” (“Бөөгийн домог”) in Korean translation called big resonance between readers as if “The Debt of Ten Dreams” (“Арван зүүдний өр”) in Russian translation.

His most recent novels “Mysteries of Sacred Khangai Mountains” (Сахиуст хангайн нууц. 2017) and “Spirit Formula ” (Сүнсний томьёо.2019) are continuing the atmosphere of his previous novels like “Shugden” (Шүгдэн. 2012), “White Black Red” (Цагаан хар улаан.2014) and “The Pulse Sound” (Судасны чимээ. 2015). He has been awarded the title of Person of Culture, considered the most prestigious award in his country in the field of culture, in 2009. Since 2000 he has been a author and probably the only Mongolian writer who can live off his books.

“The Legend of the Shaman” (2010) is one of his very appealing novels that depicts the destruction of the Buryat people’s ethnicity and culture on the theme of shamanism, as well as the theme of love in the hidden space of the human mind. The main character of the novel Hagdai is based on the real story of a famous, hereditary shaman, Tseren, who lived in Buryatia, until recently.  He was the one who has preserved the roots of ancient shamanism, and the author has visited him and made a profound study of the meaning behind shamanism.

Generally, this novel implies the gift of prophecy which is given from heaven to Hagdai shaman of Buryatia. In addition to depicting magical phenomena such as drinking a mushroom drink that gives magical power, traveling through the spirit world, connecting with ancestral spirits, and being treated by shamanic magic for a mentally ill person who could not be cured by medical doctors, the author intertwisted essence of the philosophy of Buddhism with the concept of dharma.

According to Hagdai shamans, “there is no religion in the world that is not taken the example from shamanism. Shamanism is not a religion, but it is the praying to the heaven. In order to claim the praying to the heaven, it is important the great ability to enter the realm of spirit, but It is useless to learn ceremony” (Г.Аюурзана. Бөөгийн домог, 2010, УБ.,135-р тал)

The author tries to  provide a comprehensive explanation of the root of the issue that an ancient religion of shamanism and Buddhism that closely intertwined each others, and not easy find its distinction between them, in dialogue with Hagdai shaman.

“…The Buddha did not preach any mantra for healing, he only taught us to keep our minds pure. You don’t have to be religious to keep your mind free of greed. You can go pure without knowing the Buddha. A real shaman is that one when he sees his first spirit, realizes there is no reason to be greedy in this life and enlightened and recognizes the truth emptiness of the world.” (Г.Аюурзана. Бөөгийн домог, 2010, УБ.,136-р тал)

Hagdai shaman’s interesting talk is continuing about a monk with a spirit and also about how Buddhism invokes the spirit as shamanism does.

Here, the author enriches the shaman’s discourse with explanations of the similarities between Buddhism and shamanism.

“… There are many myths about the miraculous powers of some Buddhist saints. Think about the living body of the bandita Lama Itgeltov in Ivolgiin’ temple. Isn’t it says that a person who has reached the highest level of meditation can escapes death?

It’s called meditation to reach in high spiritual world of the mind. There is still a hobgoblin in the lama’s body that is hint that the soul that has gone to another realm of spirit can be returned to the shaman’s body. The hidden world can only be seen through the eyes of wisdom, not through the human’s eyes. Spirits are the eyes of wisdom.”(Г.Аюурзана. Бөөгийн домог, 2010, УБ., 135-136-р тал)

Hagdai’s talk is mainly about what is an awakening of the mind and how to reach it. Buddhism says that if you will have a right mindfulness /right concentration, you’ll have reached the first stage at which you can be called an “awakened one”.

The above discussions are closely linked to psychiatric and cognitive knowledge, which is considered as a concept of mindfulness of Buddhism.

The context of this novel inspires readers to search for the meaning of faith, the nature of the human being, the mystery beyond the chaos in this life.

Tengis, assistant of the shaman Hagdai, spent six years on the island Tuulait (in Baikal lake of Buriyatia, Russia). He learned the differences between the concepts of shamanism and religion Shariin shajin (Yellow hat named dominant sect of Buddhism founded by Je Tsongkhapa, a philosopher and Tibetan religious leader). Hagdai’s entire life as a shaman was devoted to alleviating the suffering of human beings on earth and awaking the meaning of enlightenment through his esoteric knowledge given to him by power of inspiration through the upper (spirit) realm.

Tengis was so surprised when he saw the dharmapadda (a collection of sayings by Buddha) in the bookshelf at the home of Hagdai and discussed this book. The shaman says: “People who are practicing Buddhists frown when they think of shamanism . But the worshiper of a shaman undervalues the monks. That is the story of a fake shaman and an unlearned monk. In essence, they both mean one thing and that this world is a reflection of the idea in general.”

Here, the writer revealed the shameless truth about fake shamans or uneducated lamas who turned into a survival tool by promising superpowers to help superstitious blind people. It also implies that vital things like money and power are truly temporary.

Ayurzana’s novels are uniquely formulated for the embodiment of wise ideas, expressive speech of characters, and the inner reflections within them.  When in “Shugden”, and “Mysteries of the Sacred Khangai Mountains “deeply reflect the meaning of life and awakening of national consciousness for freedom, then in “Spirit Formula ” you will find a philosophical thinking of universe, and its relevance to the unfolding psycho spiritual direction of humanity.

About Otgonsuren Jargal

Otgonsuren Jargal, is a linguist (PhD National University of Mongolia), researcher of literary study. Has been awarded for PhD mobility of European Mobility Project, Erasmus Mundus-Impakt Program 2015-2016, in ULPGC, Spain.

Before embarking on her doctoral degree, Otgonsuren used to be a journalist/reviewer and experienced editor and translator from Russian or English into Mongolian language. Also she has been active in CSO (civil society organization) as journalist /environmentalist in 2006 -2015.

Otgonsuren‘s research interest address the context of mindfulness and spiritual things in literature. Furthermore, the mindfulness-based practice methods that are rooted in Eastern culture, entering the Western cultural mainstream as approaches in education and its impact of awakening experience in their society.

"Долоогонын модон доорх" хайрын түүхийн цаадах харуусалтай баримт...

Хөл хорионы "ачаар" хүмүүс гэр гэртээ үзсэн кино, уншсан номын тухай мэдээллээ хуваалцаад уйдах завгүй л байна.  Саяхан нүүр номоос "Долоогонын модны доор" гэж гоё кино  манай нэг ТВ-ээр гарч, хүмүүсийн сэтгэлд хүрч буйг уншаад, интернэтээс хайсаар англи орчуулгатай нь үзлээ.  Хэрэв үзэж амжаагүй бол линк нь энэ (https://www.youtube.com/watch?v=x3VrhIDPMSQ)

Бүүр арван жилийн өмнө гарсан, Азийн кино фестивалид нэлээд амжилт олсон эл кино Хятадын соёлын хувьсгалын сүүлч үеийн түүхийг өгүүлж байна. Гэхдээ энд улс төр, хувьсгалыг гол болгосонгүй, харин 1970-аад оны залуусын хайр дурлал, нийгмийн үзэл суртлын дарамт, айдас хүмүүст хэрхэн нөлөөлж буйг харуулдаг.  

Хятадын нэрт зохиолч Ай Ми -гийн бичсэн "Мөнх наст долоогоно мод" (Hawthorn Tree Forever) нэртэй бодит түүхээс сэдэвлэсэн зохиол дээр үндэслэн уг киног бүтээжээ. Энэ киноны найруулагч нь Бээжингийн олимпийн нээлтийн ёслолын ажиллагааг удирдсан Жан Иймоу гэдгийг хүмүүс өнөө болтол хүмүүс бараг мэддэггүй гэнэ лээ. 

Найруулагч Жан анх зохиолыг уншаад, хамгийн их сэтгэл татсан хэсэг нь: ‘Би чамайг 1 жил 1 сар хүлээж чадахгүй; Би чамайг 25 нас хүртэл чинь хүлээж чадахгүй. Би чамайг бүх насаараа хүлээж чадна" гэсэн өгүүлбэр гэнэ. Чухам энэ л түүнийг кино хийх шийдэлд хүргэжээ. Зураг авалт хийж байхдаа, кино ямар болох нь хамаагүй энэ л өгүүлбэрээр төгсөх ёстой гэж бодсон”  найруулагч Жан яг л төлөвлөсний дагуу гүйцэтгэжээ. Киноны дунд хэсэгт залуу санаандгүй хэлчих шиг санагдсан энэ үг илүү гүнзгий утга агуулж байсан нь бүр төгсгөлд ойлгогдоно.

Гол дүрийн эмэгтэй Жин буюу Zhang Jingqiu-гийн  дүрийг төдийлөн олны танил болж амжаагүй залуу жүжигчин  Жоу Дуню (Zhou Dong-Yu) 18 настай, эрэгтэй гол дүр Сан (Sun Jianxin)-д Канадад төрж өссөн Шон Доу ( Shawn Dou) 21 настайдаа тогложээ.

Эмэгтэй гол дүрийн жүжигчний тоглолт олны хайрыг ихэд татсан бололтой. Азийн охид бүсгүйн уламжлалт даруу зан төлөв, анхны хайрын баяр, гуниг шаналлын аль алиныг амсаж буй хайр хүрэм охины гэмгүй, гэнэн харцыг үнэмшилтэй үзүүлж буй энэ жүжигчин үзэгчдийн сэтгэлийн утсыг доргиосон нь лавтай. 

Миний ойлгосноор энэ кино маш энгийн найруулгатай, харилцан яриа бага, 70-аад оны хятадын ахуйн эгэл жирийн зураглал давамгайлах ба гол дүрийн жүжигчдийн (охин, хөвгүүн хоёрын) царай зүс, харц, биеийн хэлэмжийг онцгойлон тодруулсан, тэдгээр нь үг ярианаас илүү санаагаа илэрхийлсэн байдал нь үзэгчдийн сэтгэлийг хамгийн их хөдөлгөсөн болов уу. Энэ нь мэдээж, найруулагчийн ажил сайн байсныг илтгэх биз ээ.

 Жан найруулагч 70-аад оны охид хөвгүүдийн дурлал, хайрын зөөлөн мэдрэмжийг үзүүлэхдээ: “Жүжигчдийн тоглолт маш аядуухан, нам гүм байдлаар өрнөж, үзэгчдийг үйл явдлын өрнөл рүү хөтлөхийг хүссэн. Энэ нь нүд гялбам өнгө будаг, бүжгийн нарийн дэглэлтэд анхаарлаа төвлөрүүлж байсан миний өмнөх ажлуудаас тэс өөр байлаа" гэж ярьжээ. Магадгүй, 1970-аад оныхны хайрын тухай ойлголт, техникийн дэвшилтэй хамтаар сэтгэл зүрх нь  “техникжих” тал руу хэлбийж байгаа өнөө үеийнхэнд ‘цэвэр”, “зөөлөн”, “чин сэтгэлийн” хайр гэгчийг мэдрүүлэхэд тус болж буй бололтой.

 

Дурлалт залуусын хайрын түүх гунигтай төгсдөг. Жин охин нь нэг жил хагасын хугацаанд (тэнсэн харгалзах ял гэмээр) хайрлаж дурлах эрхгүй, хатуу болзолтой тул ээжээсээ болон бусдын хов живнээс айгаад хайртай залуутайгаа уулзаж болохгүй, гэхдээ энэ хугацааг дуусмагц түүнтэй хамт байх боломж бүрдэнэ гэж найдна. Харин залуу нь:“Би чамайг 1 жил 1 сар хүлээж чадахгүй. Би чамайг 25 нас хүртэл чинь хүлээж чадахгүй. Би чамайг бүх насаараа хүлээж чадна" гэж хэлдэг. Геологи хайгуулын ангид судалгаа хийдэг залуу өөрийгөө эдгэшгүй цусны өвчтэй болсноо эртнээс мэджээ. Найруулагчид онцгой сэтгэгдэл төрүүлсэн дээрх үг ийм л учиртай байж. 

Хэдэн сар сураг чимээгүй хэдэн сар алга болсон хайртай залуугаа хайсаар, Жин, хамт ажилладаг геологичидтой уулзана. Тэндээс геологичид яагаад хүндээр өвчилж, нас барж байгаагийн учрыг олохоор судалгаа хийдэг байсныг сонсоно. Залуу ингэж судалгаа хийж байхдаа өөрөө ч мөн өвчилснөө мэдээд энэ ертөнцөд удаан амьдрахгүй гэдгээ хайрт хүндээ битүүхэн хэлжээ.

Уг киног бодит түүхээс сэдэвлэснийг дээрх дурьдсан. 1950-1970 аад онд дэлхий дахинаа геологи уул уурхайн ашиг орлого хэмжээлжгүй нэмэгдэхийн хэрээр олборлолтын явцад хэрэглэдэг мөнгөн ус гэх мэт химийн бодисууд хүний биед асар их хортой болохыг тогтоож эхэлсэн үе юм. 70-аад оны эхнээс Японы анагаах ухааны эрдэмтэд, олборлолтод хэрэглэж буй химийн бодисууд хүний мэнд амь насанд аюултай болохыг анх удаа гаргаж тавьсан ба 1971 онд анхны баримтат киног япончууд хийж олон нийтэд үнэнийг дэлгэсэн байдаг. https://en.wikipedia.org/wiki/Minamata:_The_Victims_and_Their_World

Японы Нориаки Цучимото (土 本 典 昭) (1928 - 2008 )-гийн бүтээсэн баримтат кинонууд гарснаар "Минамата өвчин" -ий (https://en.wikipedia.org/wiki/Minamata_disease) тухай ойлголт Ази тив болон дэлхийн орнууд мэддэг болж орчин үеийн уул уурхайн үйлдвэрлэл хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөг нухацтай авч үзэх болсон байна. .

Гэхдээ, дэлхий дамнасан том баячуудын асар их хөрөнгө мөнгөтэй холбогддог болохоор хүний эрүүл мэндэд нөхөн сэргээгдэшгүй хор  нөлөө  үзүүлдэг “уул уурхайн өвчний” баримт мэдээллийг ямагт нууцалж,  эсвэл маш зөөлрүүлж, эерүүлж бичсээр ирсэн байдаг.  

Хятадын зохиолч Ай Ми-гийн бодит амьдралаас сэдэвлэсэн бүтээлийнхээ гол санааг: “Би чамайг 1 жил 1 сар хүлээж чадахгүй. Би чамайг 25 нас хүртэл чинь хүлээж чадахгүй. Би чамайг бүх насаараа хүлээж чадна"  гэсэн энэ хэдэн өгүүлбэрт далдалсныг найруулагч мөн киноныхоо төгсгөлд шигтгэсэн нь энэ юм. 

Анхны, гэнэн ариун хайрын түүхийн гунигтай төгсгөл өнөө хүртэл бидний амьдралд сэмхэн заналхийлсээр байгаа байгаль экологийн сүйрэлтэй их бага хэмжээгээр холбогдож буй Та анзаарсан буй за. 

Намрын ойд горхи хоржигнохыг сонсохуй

Намрын өнгө. Богд Ууланд

Говийн аялал. 2019 оны 10 сар. ЭХ Газрын чулуу

Богд ЗГ-ны хурц билигт бичээч, Ардын хувьсгалын Хүрээний бүлгэмийг үүсгэгч Дансранбилигийн ДОГСОМ

ДАНСРАНБИЛЭГИЙН ДОГСОМ (1884 — 1941)

Эхлэл

... Хөх торгон дээлийг

Хөдөөний хоршооноос худалдаад авсан юмаа

Хөөрхөн төрсөн жинжий Бадам миний л амраг

Хөхрөөд байгаа модтой уулын Альхан талаар явдаг болдоо,

           Ай л хөөрхий еэ...

Сэтгэлд энэ л аялгуу эгшиглэнэ. Монгол хүн бүрийн мэддэг, аялдаг энэ дууны үгийг Д.Догсом бичснийг харин тэр болгон мэддэггүй байж магад. Хэдэн жилийн өмнө “Долоон бурхан харавдаггүй” киног үзснээс энэ л аялгуу эгшиглэх хэсэгхэн кадр санаанд илхэн байдаг юм.

 “Ардын хувьсгалын анхны долоо”-гийн нэг Дансранбилигийн Догсомын тухай мэдээллийг цуглуулах зуураа, энэ шүлгийг Ховдын хязгаарыг тохинуулах даалгавартай ажиллаж байхдаа учирсан амраг бүсгүй Бадамдаа зориулж бичснийг олж мэдэв. Өдгөө энэ дуу монгол түмний зүрх сэтгэлд үүрд хоногшсон соёлын өв болон үлджээ.

*****                         *****                           *****

1884 оны долдугаар сарын хорьдоор Халхын Сэцэн хан аймгийн Эрдэнэдалай вангийн хошууны нутаг, Шинэ булаг хэмээх газар харц ард Дансранбилэгийнд нэгэн хүү мэндэлсэн нь хожмоо ардын хувьсгалын үйл хэргийг үүсгэлцэж, хүрээний бүлгийг санаачилж “Ардын хувьсгалын анхны долоогийн нэг” хэмээн хойч үедээ дуурсагдах гавьяат үйлсийн эзэн болох хувьтай ч, эх орныхоо төлөө шударга зүтгэсний эцэст, улс төрийн хилс хэрэгт гүтгэгдэн хүний нутагт хороогдох гунигт тавилангийн эзэн байх юм гэж хэн мэдэх билээ.

Түүний төрсөн нутаг Шинэбулаг нь одоогийн Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын нутагтай зах нийлэн оршдог, Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумын баруун урдхан байрлах Багабулаг, Шинэбулаг хэмээх газар бөлгөө.

Хар багаасаа гэрийн багшаар заалган бичиг үсэг сурсны ачаар 12 настайгаас хошуу тамгын газар бичээч, 15-тайдаа өөрийн аймгийн Далай вангийн хошууны тамгын газар түшмэл, Сэцэн хан аймгийн Хэрлэн барс хотын чуулган буюу Хан Хэнтий уулын чуулганд бичээчийн алба хашиж байгаад улмаар Богд хаант Монгол улсын үед Сангийн яаманд бичээч, Цэргийн яаманд эх зохиох түшмэлээр дэвшин ажиллажээ.

 Богдын Засгийн газрын хурц билигт бичээч түшмэл Д. ДОГСОМ

Яам тамгын албыг эндэгдүүлэлгүй сайн хаасны учир бичгийн гавьяаны дөтгөөр зэргээс дэд зэрэгт шагнагдан, хурц билэгт цол шагнуулж явсан  Д.Догсом бээр Үндэсний Эрх чөлөөний хөдөлгөөнөөр олж авсан Өөртөө засах эрхтэй Монгол улсын эрх чөлөөг баталгаажуулах үйлсэд зөвхөн бичээчийн хувиар төдий бус, тухайн нийгмийн хамгийн идэвхт хэсгийн төлөөлөл болохын хувьд үгээ хэлж, өргөх бичиг барьж явсан түүхтэй.

Д.Догсом хошуу тамгын албанд ажиллаж байхдаа харьяат ноёдын шударга бус үйлдлийг жигшин зэвүүцэж, үүнээсээ болж эрх баригчдад элдвээр дарлагдаж явсан тухайгаа: “Эзэрхэг засаг ноёд түүний биеийг зүйл зүйлээр ёсны гадна хэтэрхий дарлан зовоож, мөлжин тохируулсан учир хилс бэрхийг тэсвэрлэн хүлээж чадахгүйд хүрч харьяат засаг ван Навааннэрэнтэй заалдан тэмцэлдсэн учир өөр хошуунд гэр цуцлах зовлонг хүлээж явсан учир хэзээ ямагт харъяат эзэрхэг харгис засгийн ёсонгүй дарлалаас бэрхшээн жигшиж, аль нэгэн цагт тэдний гар савраас ангижрах... “  цаг ирэхийг хүсэмжилж буйгаа илэрхийлсэн байдаг. Аймаг хошуудын засаг ноёд, бичиг үсэгт тайлагдаагүйн дээр, ард олноо гэх сэтгэлгүй, усан тэнэг байсан ч угсаа залган суудаг тэр цагийн бурангуй ёсыг шүүмжилж:“... Угсааг дагаж хошууны засаг залгамжлуулахыг нэг мөсөн устгаж, одоогийн эрдэм ухаангүй засгийг халж, дэлхий дахины олон гадаад улсын адилаар сонгож байгуулах засгийг явуулж...” байвал зохино гэсэн санааг зуун давсан он жилийн тэртээд илэрхийлж байсныг үзэхэд дэлхий нийтийн хандлагыг таньсан ардчилсан үзэлтэн байсан бололтой Энгийн ард олныг дарлан зовоож буй феодалын системийг өөрчилж, тэгш биш байдлыг халж, шударга ёс зүйт нийгмийг байгуулахын төлөөх эрмэлзэл Д.Догсомд ихэд эртнээс төлөвшсөн аж.

 1914 оны зун Богд хаант Монгол улсын Дээд болон Доод хурал гэж байгуулагдахад Догсом  Доод хуралд сонгогдон өөрийн санал, бодлоо илэрхийлсэн өргөх бичигтээ “...Манай Монгол Хятадын дарлалаас ангижирч газар орноо бүрэн бүтэн болгон авахын тулд Хятадтай удаа дараа дайн байлдаан хийсний учир нэгэнт өшөөтөн дайсан бололцон хятадын гарт дахин орох болбол урьдаас хувь илүү дарлагдах гашуун зовлонг үзэх тул хятадыг дагаж захирагдахыг манай доод хурлаас зөвшөөрөн баталж хэрхэвч чадахгүй. Хэрэв хятад цэргийн эрхтэн Сюй Шү Жан цэргийн сүрээр айлган дагуулах байдал гаргавал манай монгол цэргүүд... даруй зэвсэг хөдөлгөн... улс орноо батлан хамгаалж чадна...“ гэж бичиж байв.

ХҮРЭЭНИЙ БҮЛГИЙГ ҮҮСГЭН САНААЧЛАГЧ

1915 оны Хиагтын гурван улсын бага хуралд эх зохиох түшмэлээр ажиллаж байсан Д.Догсомын бичсэн, Монголын өөртөө засах Автономит эрхийг устгасан харийн дарангуйллыг эсэргүүцэж тэмцсэн олон баримт улсын архив хадгалагдан үлдсэн нь олзуурхууштай. Эдгээрээс, зөвхөн Ардын Хувьсгалын хэрэгт хүчин зүтгэсэн хэсгийг нь сонирхон үзье.

Бид дунд сургуулийн түүхийн хичээлээс мэддэг болсон хувьсгалын нууц бүлгэмээс  гаргасан “Сюй Шү Жаны хашааны хаалганд наасан ухуулах бичиг” хэмээх бичгийг Д.Догсом үйлдсэн гэж судлаачид үздэг. Түүхийн ухааны доктор асан Д.Гонгор нягтлан судалж, урьд өмнө нийтлэгдсэн хувилбар ташаа байсныг залруулан тайлбар хийж, уг бичгийг Догсом бичиж Хүрээний бүлгээс гаргажээ гэсэн дүгнэлт хийсэнтэй өдгөө судлаачид санал нэгддэг.

Үнэндээ, Д.Догсом, ардын хувьсгалын Зүүн Хүрээний бүлгийн үндэслэгчийн нэг агаад Зөвлөлт Орос Улсаас тусламж гуйхаар одсон долоон хүний дунд “Георгий” нэртэй явсан түүхтэйг социализмын хэн ч мэддэггүй байсан болохоор энэ талаар дуугардаг хүнгүй байлаа. Иймээс л чухам үнэнийг нягталж гаргаж ирдэг судлаачдад талархах нь зүйтэй.     

Д.Догсомын бичсэн “Ардын намыг байгуулах явдлыг анхан хэрхэн үүсгэн оролдсон тухай” гэдэг томоохон өгүүлэл нь 1928 онд хэвлэгджээ. 

 Энэ өгүүлэл нь өдгөө судлаачдын хувьд үнэ цэнэтэй түүхэн бүтээлд тооцогддог. Японы эрдэмтэн Футаки Хироши ”Ардын намыг байгуулах явдлыг анхан хэрхэн үүсгэн оролдсон тухай” Д.Догсомын дурдатгалыг задлан шинжилж үзээд “...С.Данзан, Д.Бодоо, Д.Догсом, Ө.Дэндэв, Д.Сүхбаатар нарын хувьсгалчид” хэмээсэн бол О.Батсайхан “...Д.Догсомын дурдатгал нь МАН-ын үүсэл хөгжлийн талаар үнэ цэнэтэй эх сурвалж агуулж, орчин үеийн Монголын түүхийн хуудсыг баяжуулахад өөрийн хувь нэмрээ оруулсан бүтээл” гэж онцолжээ. Хүрээний бүлгийг үүсгэн байгуулсан Д.Догсом нар 1919 оны 8 дугаар сарын сүүлээс хойш өөрсдийгөө “Тангарагт нөхөд” гэж нэрлээд, “Санаа нийлэх үнэнч нөхдийг олж элсээх” тухай ярилцаж, С.Данзан, Д.Сүхбаатар нартай бусдаасаа илүү дотно нөхөрлөх болсон байна. 

Хүрээний хоёр бүлгэм нууц уулзалтуудыг энд тэнд зохион байгуулдаг байсныг бид киноноос   цөөнгүй харж байсан. Гурван улсын гэрээгээр цуцлагдсан автономит засгийг дахин сэргээхийг гол зорилго болгосон тэдний уулзалтад Д.Догсом, Д.Бодоо, Жамъян гүн зэрэг нийслэл хүрээний түшмэлүүд оролцож, хөрөнгөтний ардчилсан нийгэм байгуулах замаар Монгол улсаа сэргээн босгох гэсэн үндэсний хөрөнгөтний элементийн санааг илэрхийлдэг байжээ...

Хоёр бүлэг хамтарч 1920 оны 6 дугаар сарын 25-нд Догсомын гэрт хуралджээ. Энэ үед Орос улсад төлөөлөгчид нэмж явуулах тухай хэлэлцээд, хуралдагсад шодож Д.Сүхбаатар, Лосол, Догсом, Д.Бодоо, Чагдаржав нарын нэр тодров. Тэдний замын зардал, хэрэглэх хүнс, уналга морь зэргийг хувьсгалт байгууллагын гишүүдээс хуваарилан гаргуулах, харилцааны нууц түлхүүр үгсийг зохион бичгээр харилцахдаа Д.Сүхбаатарыг “ээж”, Лосолыг “аав”, Догсомыг “Георгий” гэх мэт хүн тус бүр дээр нэр буруулан бичиж байхаар тогтов.

1920 оны 7 дугаар сард Данзан, Чойбалсан нарыг Хүрээнээс явсны дараагаар Зөвлөлт Орос Улсад Ардын намын төлөөлөгчдийг нэмж явуулахаар шийдвэрлэж, Д.Бодоо, Д.Чагдаржав нарыг явуулж, дараа нь Д.Сүхбаатар (Төмөр) Д.Лосол (Дагва), Д.Догсом (Дэмбэрэл) гэдэг нууц нэрээр худалдаачдын дүрээр явсан байдаг.

АРДЫН ЗАСАГТ ЗҮТГЭСЭН ОН ЖИЛҮҮД:

1924 оны 10 дугаар сард Ховдын хязгаарт суух төлөөний түшмэлээр Д.Догсомыг томилсноор хязгаар нутгийн ард олонд ардын засгийн бодлогыг ухуулан таниулах, хэрэгжүүлэх ажлыг удирдах болов. 1925 оны 5 дугаар сард Дөрвөдийн Үнэн зоригт хошуунд нутгийн захиргаа байгуулахаар Д.Догсомыг очиход нь хүмүүс элдэв цуу үг тарааж эсэргүүцжээ. Мөн оны 5 дугаар сарын 10-нд тэрбээр Засгийн газарт илтгэн “Төлөөний түшмэл Догсом ....миний бие энэ 5 сарын 6-ны үдэш дөрвөдийн баруун аймгийн үнэн зоригт хошууны харчуудаа нийлүүлж нилээн хүмүүс тус хүрээний газар хуралдан...() бүлэглэж огт худал цуу үг зохиож газар газарт хүн илгээж олны итгэлийг хутган (үймүүлж) ... гэнэн ардын хэрэгт аливаа хошуудын шар хар олон ард нэгдэн дуурайж дээдэд улс гэр, доодод ард олонд харшлал хорлолтой зүйлийг явуулсан” (хурлын явцад)- ыг тогтоолоо гэсэн утгатай баримт архивт хадгалагдан үлдснээс үзэхэд хязгаар нутгийг тохинуулах ажил хялбар бус, ард иргэдэд ухуулах амаргүй үүргийг гүйцэтгэж байснаа илтгэн мэдүүлж байжээ.

Д. Догсом Ховдын хязгаарт ажиллаж байхдаа жинжий  Бадам хэмээх бүсгүйтэй ханилан суусан гэж эх сурвалжууд дурьдсан байх ба, тэрбээр 1926 оны 3 -р сарын эцсээр Тува улсад бүрэн эрхт элчингийн нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар томилогдон Ховдын хязгаараас явахдаа сэтгэлтэй бүсгүй Бадамдаа зориулж “Хөх торгон дээл” гэдэг ардын дууны үг аяыг зохиосон гэж үздэг. Мөн “Дөрвөн уулын дунд” хэмээх ардын дууны үгийг бас тэр бичжээ.

....

Цагаан торгон дээлийг

Цантын хоршооноос авсан юмаа

Царайлаг төрсөн жинжий Бадам миний амраг аа

Цайраад байгаа цастай уулын

Альхан талд нь явдаг болдоо, Ай л хөөрхий еэ

   Ногоон торгон дээлийг

   Номтын наймаанаас худалдаад авсан юмаа

Номхон төрсөн жинжий Бадам миний амраг

Ногоороод байгаа модтой уулын

Альхан талд нь явдаг болдоо Ай л хөөрхий еэ

Түүний бичсэн улс төр, түүхийн нийтлэл, яруу найраг дуу шүлэг нийлсэн 40 гаруй бүтээл бий.

Д.Догсом Тувад сууж байхдаа хувьсгалт тэмцлийн тэргүүн шугамд хамтран зүтгэсэн партизан нөхөддөө хандаж бичсэн захидлыг “Хуучин партизан нөхөр Догсомын захидал” гэдэг нэрээр “Ардын үндэсний эрх” сонины 1934 оны 9 дүгээр сарын 29-ний дугаарт нийтэлсэн байдаг. “Монгол орон нь алдарт Октябрийн их хувьсгалын халуун долгионыг угтан авч Зөвлөлийн засагт Орос улсын олон түмэн үйлдвэрчин, тариачин ардыг өөрийн хагацашгүй халуун хань нөхөр мөн хэмээн таньж, тэдний халуун гараас нь барилцан, бат гүнээ холбоо байгуулсны илэрхий ач гавьяагаар дотоод гадаадын эзэрхэг харгис нарын гар савраас өөрийн ардын эрх чөлөөг тэмцэж, нийтийн соёл боловсролгүй, харанхуй бүдүүлэг орны дотор анх хувьсгалыг үүсгэх ... явцад гарсан ололт, бэрхшээлийг өгүүлээд,  хамтран зүтгэж байсан нөхөр Д.Сүхбаатарыг ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэнд харуусан гашуудсанаа: “монголын хувьсгалын эхний манлай удирдагч үнэн хувьсгалч баатар зориг төгөлдөр нөхөр Д.Сүхбаатарын бие санамсаргүй орчлонгийн эндүүрлээр ургасан цэцэг адил хайран идэр залуу насандаа ертөнцөөс чөлөөлснийг санах тутам харамсан гашуудаж барахгүй болоод түүний үүрдийн мартагдашгүй гавьяаг олон нөхдийн өмнө дурдаж сэргээж”... хувьсгалын зүг өнгөлзөгч нохой адил эзэрхэг түрэмгий нарын өмнөөс хатуу нударгыг өгөн няцааж өөрийн газар орон нутаг үндсээ бүрэн бүтнээр хамгаалан тусгаар тогтносон эрх чөлөөт хувьсгалт улс төрөө бататгахын төлөө тэмцэхийг ... үндэсний хувьсгалын улаан партизан нөхдөдөө” уриалж зоригжуулжээ.

1933 оны 9-р сард БНМАУ-ын Бага Хурлын тэргүүлэгчид, Ардын сайд нарын Зөвлөлийн шийдвэрээр Д.Догсомыг БНМАУ-аас Тагна Тува улсад суух бүрэн эрхт элчингээр томилогдов.

1935 оны 6-р сараас 1936 оны 3 -р сард Манжуурын хэлэлцээрт оролцох БНМАУ-ын төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд тэрбээр оржээ. Чухам энэхүү хэлэлцээрт оролцсон нь хожим хилсээр гүтгэгдэн, зохимол хэрэгт яллуулах гол шалтгаан болсон байдаг.

Манжуурын хэлэлцээр гэдэг нь Манж го улс ба Гадаад Монголын хоорондын хил бүсийг тодорхой болгох, хил тогтоох асуудлаар хийсэн уулзалт юм. Энэ хэлэлцээрийн тухай https://mn.wikipedia.org/-д  ийн дурьджээ.

 “1935 оны 5 -р сарын 30-нд эл хэлэлцээрт оролцохоор БНМАУ-аас 8 төлөөлөгч Манж-гогийн нутагт орших Манжуур төмөр замын өртөөнд очжээ. Төлөөлөгчдийн тэргүүн нь бүх цэргийн жанжны орлогч Гончигийн Самбуу, гишүүд нь Дорнодын 2 -р морьт корпусын дарга Гомбожавын Дамба, засгийн газрын түшмэл Дансранбилэгийн Догсом, нарийн бичгийн дарга Догьсүрэн, дипломат курьер Чимэддорж, ажилтан Жавган, Лувсандэндэв, орчуулагч Жүрмэд нар байлаа.

Козловскийн цахилгаанд өгүүлснээр Самбуу тэргүүтэй БНМАУ-ын төлөөлөгчид зөвхөн Халхын сүм районд 1935 оны 1-р сарын 24-нд болсон мөргөлдөөн, түүнчлэн Халхын сүм хэний нутагт харъяалагдах талаар хэлэлцээ хийх эрхийг засгийн газраас авсан болохоо мэдэгджээ.  Хэрэв Япон-Манж-го улсын төлөөлөгчид Халхын сүмээс илүү өргөн хүрээтэй асуудал, тухайлбал хилийн бүх шугамыг тогтоох, дипломат харилцаа тогтоох зэрэг хэлэлцээрийг хийхийг оролдох аваас тэдэн ийм эрх олгогдоогүй гэдгээ мэдэгдэх ёстой байлаа.

Тухайн үед Манж го-гийн тал, Монголын төлөөлөгчдийг тэнд байгаа Зөвлөлтийн консултай харьцахад ихэд эмзэглэн хардаж байсан тул төлөөлөгчдийн нарийн бичгийн дарга Догьсүрэнг Откорт байнга байлгаж хуралдааны бүх протоколыг Зөвлөлтийн консул Смирновт дамжуулж байгаа болохыг Самбуу илтгэлдээ дурджээ.Монголын төлөөлөгчид бүх хуралдааны протоколыг 3 хувь үйлдэж БНМАУ-ын ерөнхий сайдын орлогч, бүх цэргийн жанжин, Намын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга нарт илгээж байжээ. 1934 оны 6 дугаар сарын 24-ний өдрийн хуралдааны дараа Самбуу, Догсом нарын толгой өвдөн, хоолонд дургүй болж, Самбуугийн бие хэд хоноод сайжирсан боловч хамгийн ахмад нь болох 50 настай Догсомын бие улам дордон нэг хэсэгтээ хэвтэрт орсон байна. Мөн Японы талаас элдэв шаардлага нот бичиг өгөх болсон тул хэрхэх тухайд Смирнов консулаас асуулгасанд тэрээр Москва руу холбоо барьсны дагуу Японы нот бичгийг авч өөрийн засгийн газартаа дамжуулж байхыг зөвлөсөн тул 7 дугаар сарын 4-нд Канки-гаас өгсөн нотыг хүлээн авч засгийн газартаа явуулсан болохыг Самбуу илтгэлдээ тайлбарлаж тэргүүн Самбуу, Дамба, Догсом, нарийн бичгийн дарга Догьсүрэн, Лувсандорж хэмээн гарын үсгээ зуржээ.

 Манжуурын бага хурлын хоёр дахь хэлэлцээр 1935 оны 10 дугаар сарын эхээр болж төлөөлөгч нар өмнөх асуудлыг хэлэлцэж, хоёр талын хооронд хилийн төлөөлөгч солилцох тэдний эрх үүрэг, байрлах газар, мөн хилийн будлианыг зохицуулах холимог комиссыг байгуулах асуудлууд багтжээ. 10 дугаар сарын 16-ны өдөр Канки орчуулагч Инокүчитэй хамт Самбуутай уулзахаар Монголын төлөөлөгчдийн байранд ирэхэд нь эзэнгүй байсанд Дамба, Догсом нартай түр ярилцжээ. Үүнд Канчи бидний өмнө асуудлыг шийдэх хоёр зам байна.

Нэгд: тайван замаар, Xоёрт: хүч хэрэглэх аргаар. Хэрвээ танай улс манай саналыг хүлээж авахгүй бол бид хүчээр танай нийслэлд хүрч, асуудлыг хүчээр шийдэхээс өөр аргагүй гэжээ.

Д.Догсом Халхын голын хил хязгаарыг тогтооход оролцож байжээ. МАХН-ын Төв хороо 1936 оны 3 дугаар сарын 11-нээс 20-нд Улсын бага хурлыг зарлан хуралдуулсны дараахан ерөнхий сайд П.Гэндэнг албан тушаалаас нь халж А.Амарыг ерөнхий сайдаар, Д.Догсомыг БНМАУ-ын Бага хурлын тэргүүлүэгчдийн даргаар тус тус томилжээ.” https://mn.wikipedia.org/

Ийнхүү Монгол Улсын Ерөнхий сайд Гэндэнг Зөвлөлтийн төлөөлөгч нарын илгээсэн мэдээллийн дагуу Москвад дуудан аваачиж гэрийн хорионд байлгаж, албан тушаалаас нь огцруулах ажлыг зохион байгуулаад, оронд нь Амар нарыг ЕС-аар, Д.Догсомын Бага хурлын даргаар томилсон бөгөөд шинээр томилогдсон сайд дарга нарыг ч мөн дээрхийн адил гунигт тавилан хүлээж буйг хэрхэн гадарлаа билээ.

Ерөнхий сайд Гэндэнг  ЗСБНХУ-ын эрүүгийн хуулийн 58-6, 58-8, 58-11 гэсэн зүйл ангиар яллаж, ялын төлөвлөгөөг хаалттай, гэрчгүй хуралдаанаар батлан 1937 оны 11 сарын 26 ны өдөр Москва хотноо буудан хороосон юм.

Сталины цуст илдэн дор амиа алдсан нь

....Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн хар сүүдэр улс орны бүхэлд бүрхэж, хүмүүс бие биедээ итгэх нь бүү хэл сүүдрээ ч хардаж сэрдмээр халгаатай цаг үе байлаа. 1939 он гэхэд Монголоо гэсэн сэтгэлтэй олон мянган сэхээтэн, төрийн зүтгэлтэн, лам хуврагууд хороогдож, олон зууны соёлын өвийг өөртөө тээсэн сүм хийдүүдийн устгаж үндсэндээ дуусаад байлаа гэж “Москвад цаазлагдсан Монголын удирдагчид” номыг зохиогчид өгүүлжээ.

Ерөнхий сайд А. Амар, Улсын Бага хурлын дарга Д. Догсом,  Д.Лосол, С.Довчин  зэрэг ард олноо асар их нэр хүндтэй төрийн удирдах зүтгэлтнүүд 1939 он хүртэл энэхүү харгислалд хараахан өртөөгүй байсан боловч улаан хядлагын дансанд тэд аль хэдийнээ бүртгэгдснийг, цаазын цуст илд хэзээ мөдгүй толгойг нь авахаа анаж байсныг лавтайяа мэдээгүй буй за. Ерөнхий сайд  А.Амар 1939 оны 3-р сарын 7-нд баривчилагдснаас хойш яг дөрвөн сарын дараа Д.Догсомын ээлж иржээ.

1939 оны 7 дугаар сарын 9-ны өдөр Бямба гараг байв. Улсын Бага хурлын дарга Д.Догсом ажлаа тараад Богд-Уулын аманд дахь зусландаа ирээд, мөдхөн болох баяр наадмын бэлтгэл ажилтай танилцахаар Яармаг тийш явах гэж байтал “гэнэт ажил гарлаа, хурдан ир” гэж Ерөнхий сайд Х.Чойбалсан дуудуулжээ. Д.Догсом өөрийн жолооч Д.Адилбиш, комиссар  Гомбожав нарын хамт Засгийн газрын байрны гадаа ирэв.

Д.Догсом шууд Ерөнхий сайдын өрөөнд ороход Зөвлөлт Орос улсын төлөөлөгч Иванов, Додоод яамны орлогч сайд Жамбалдорж нар байсан гэдэг. Ерөнхий сайдын өрөөнөөс  Догсомыг Дотоодын хамгаалахын ногоон малгайтай хоёр хүн гараас нь барьж авч гараад үүдэнд тулж зогссон машинд суулган шоронд хорьжээ. Д.Догсомын баривчилсан тэр орой зуслангийн гэрт нь Дотоод яамныхан очиж, гэр орныг нь нэгжиж, эхнэр Цэрэнлхамын хамт хотын гэрт нь мөн ирж эд зүйлсийг нь хураан авсан бүртгэлийн баримт үйлдэж, гарын үсэг зураад нэг хувийг эхнэрт нь үлдээсэн нь өдгөө архив хадгалагдан үлджээ.

Маршалын жолоооч Сэнгэдорж: “ Маршал, Зөвлөлтийн төлөөлөгчийн газарт очоод тэнд маш их удсан. Гарч ирэхдээ царай нь бараантаж, санаа алдаад байсан” гэж Догсомын жолооч Адилбишид ярьсан байдаг.

1939 оны 7 сарын 11 ний өдөр Догсомоос ЗХУ-ны Дотоод хэргийн Ардын комиссариатын ажилтнууд байцаалт авсан протокол хэмээх хоёрхуудас баримт үлджээ. Түүнийг удалгүй Чита хотод аваачиж байцаасан бөгөөд 1939 оны 7-р сарын 16 –ны шөнийн 23 цагаас эхлэн өглөөний 4 цаг 55 минут хүртэл байцаахдаа тамлан зовоосон харгис хатуу эрүү шүүлтийн эцэст тэрбээр: ₮Би үнэхээр хувьсгалын эсэргүү тагнуулын байгууллагын гишүүн мөн. Японы талд орж явуулж байсан тагнуулын үйл ажиллагааныхаа талаар тодорхой мэдүүлэг өгөх болно” гэжээ. [i]

Ийнхүү харгисаар эрүүдүүлэн шүүгдэж байхдаа Догсом 53 нас хүрч байв. Түүнийг 1939 оны 8-9 сарын заагт тусгай харуул хамгаалалттайгаар Чита хотоос Мосвад авчирч Лефортово шоронд хорьж байгаад 1941 оны 7 дугаар сарын 8-нд ЗСБНХУ-ын Дээд шүүхийн Цэргийн Коллегийн хаалттай шүүх хуралдаанаас Д.Догсомд ялын дээд хэмжээ буудан алах оноосон бөгөөд энэхүү ял нь давж заалдах эрхгүй болохыг тогтоолд заажээ.  Тогтоолыг 7-р сарын 27-нд гүйцэтгэсэн байдаг.

Д.Догсомд холбогдуулсан “хувьсгалын эсэргүү хэрэг” нь зохиомол зүйл байсныг тогтоож, ЗСБНХУ-ын Дээд Шүүхийн Цэргийн коллегийн 1956 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн магадлагаагаар хэргийг хэрэгсэхгүй болгожээ. БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дэргэдэх Цагаатгах ажил эрхлэх комиссын 1962 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрийн 78 дугаар тогтоолоор Д.Догсомыг цагаатгаж, МАХН-ын Төв Хорооны Улс Төрийн Товчооны комиссын 1989 оны 9 сарын 18-ны хурлаар намын гишүүний эрхийг сэргээсэн гэдэг.

Ашигласан ном, хэвлэл, вебсайт:

Ч.Дашдаваа, С.Туяа, Москвад цаазлагдсан Монголын удирдагчид, 2011, УБ

https://mn.wikipedia.org/wiki/

http://mongolnews.mn/i5j

https://mongoltoli.mn/history/h/621

https://ulstur.blogspot.com/2012/05/blog-post.html

---

[i] Ч.Дашдаваа, С.Туяа, Москвад цаазлагдсан Монголын удирдагчид, 2011, УБ